herberg

GEEN PLAATS IN DE HERBERG

'Voor Hem was geen plaats meer in herberg of huis'. Wel in Bethlehems stal. Al eeuwenlang wordt dit gezongen en verteld. Dat is ook wel te begrijpen. In Lukas 2:7 staat toch, dat er 'voor hen geen plaats was in de herberg'. Niet alle vertalingen gaan daar echter in mee en terecht. Zo heeft o.a. de NBV21 het Griekse woord kataluma niet vertaald met herberg maar met gastenverblijf. Deze was bezet of ongeschikt. Daarom namen Jozef en Maria intrek in een andere ruimte van diezelfde woning, waar ook hun huisdieren werden gestald.

Met dit contrast accentueert Lukas, dat Jezus niet geboren is in de ereplaats voor de gasten, maar in de nederigste ruimte van het huis.

In hoofdstuk 4 van het boek 'Jozef, zoon van David' wordt dit uitgebreid aangetoond op grond van zes gegevens uit Lukas 2 en Mattheüs 2. Een klein voorschot daarop volgt hieronder, maar er is heel veel meer over te zeggen. 

verblijf in bethlehem

Lukas 2:6 luidt: 'En het geschiedde, toen zij daar waren, dat de dagen vervuld werden dat zij baren zou'. Het woord waren wordt vaak opgevat als aankwamen. Maria zou in de nacht na aankomst Jezus gebaard hebben. Dat zou verklaren waarom Maria Jezus baarde in een stal, want als Jozef en Maria bij aankomst meer tijd hadden gehad, zouden ze een beter onderdak hebben kunnen vinden.

Het Griekse woord betekent echter een bestendig 'er zijn'. Het woord waren moet dus begrepen en vertaald worden als verbleven. Zoals in de zin 'toen wij op vakantie waren'. De HSV vertaalde het in het vergelijkbare geval van Lukas 1:80 wel met verbleef. Lukas bedoelt, dat Jozef en Maria al enige tijd in Bethlehem waren toen Jezus werd geboren. Zij hadden dus tijd genoeg om normaal onderdak te vinden. Dit blijkt ook hieruit, dat Lukas niet schreef dat de dag, maar de dagen vervuld werden, dat zij baren zou. Tijdens hun verblijf in Bethlehem kwam de dag van de geboorte naderbij. De Leidse Vertaling heeft dan ook terecht: 'En terwijl zij daar waren, brak de dag waarop zij baren zou aan.' Dit dwingt tot de conclusie, dat Jozef en Maria normaal onderdak vonden, gewoon in een woning bij mensen thuis.

Betekenis van kataluma

Herberg is in Lukas 2:7 de vertaling van het Griekse katalumati, afgeleid van kataluma. Het betekent letterlijk 'losmaken' of 'uitspannen' om te overnachten na een reis. Het kan soms (in het Oude Testament) een verblijf in een herberg (karavanserai) betekenen, maar ook onderdak bij mensen thuis, bijvoorbeeld in een gastenkamer. In dorpen kende men namelijk geen herbergen. Men overnachtte bij particulieren thuis die zeer gastvrij waren. Veel mensen bouwden op de eerste verdieping een extra kamer om gasten te ontvangen, om er samen te eten of gewoon voor de gezelligheid. Dat heette de kataluma. 

De HSV Studiebijbel verklaart het als een logement voor reizigers en karavanen, een karavanserai dus. Maar in een dorp van 500 tot 1000 inwoners en dan nog bovenop een heuvel, buiten de karavaanroutes, was vanzelf geen karavanserai. Als het om zo'n herberg gaat, gebruikt Lukas ook een ander woord, pandocheion (10:34). 

Lukas gebruikt het woord kataluma nog één keer in 22:11, waar het (meer uitleggend) vertaald is met eetzaal. Het gaat ook daar dus om zo'n zelfde gastenvertrek van een woning. In het Nieuwe Testament betekent kataluma en de daarvan afgeleide of mee samenhangende woorden altijd onderdak in een woning. Binnen de context van Lukas 2 dient kataluma in 2:7 ook zo vertaald worden (concordante vertaling) en wel met gastenkamer.  

oosterse gastvrijheid

Evenals de meeste dorpen bestond Bethlehem uit drie of vier uitgebreide familiegroepen, die geleid werden door de familie- of stamoudste. Deze situatie doet zich nog altijd voor in dorpen van Israëlische Arabieren en Palestijnen. Getrouwde kinderen en hun kinderen woonden meestal bij of in de buurt van hun vader en moeder. Eén van die familiegroepen in Bethlehem was van het geslacht van Isaï c.q. David (zie Lukas 2:4). Zo’n stamoudste had over de familie een groot gezag. Kwamen er familieleden uit andere streken, dan waren deze welkom onder zijn bescherming en genoten als gasten zijn zorg tijdens hun verblijf. De oosterse gastvrijheid is immers spreekwoordelijk. Buitenstaanders en vreemdelingen werden in die tijd beslist niet afgescheept, laat staan familieleden van de eigen stam! Dat was hun eer te na. De gastheer stond persoonlijk borg voor het wel en wee van zijn gasten. Van ver komende familieleden, zoals voor een beschrijving in Lukas 2, gingen bij aankomst daarom regelrecht naar het huis van deze familieoudste.

aankomst in bethlehem

Toen Jozef en Maria in Bethlehem aankwamen, gingen zij naar het huis van de stamoudste van het geslacht van David of naar iemand anders die zij al kenden. Die zouden absoluut voor onderdak zorgen. Uit Lukas 2:3 kan ook afgeleid worden, dat Bethlehem ("zijn stad") nog altijd Jozefs officiële woonplaats was en dat hij daar, voor hij naar Nazareth vertrok, heeft gewoond. Het zou dan te verwachten zijn dat hij naar datzelfde huis wilde terugkeren, mogelijk het huis van zijn ouders. Hoe dan ook, Jozef en Maria kwamen in elk geval niet als wildvreemden in een dorp waar niemand hen kende, maar in een vertrouwde omgeving. Mogelijk hadden zij elkaar ook nog recent gezien op de bruiloft van Jozef en Maria in Nazareth. Dat er voor Jozef dus geen plaats zou zijn in Bethlehem, zoals vrijwel altijd wordt beweerd, is in het licht van het voorgaande ondenkbaar en irreëel, eerder zeer kwetsend voor de familie en de inwoners van Bethlehem. Sterker, men zou Jozef vanwege zijn positie als eerste in de koningslijn juist de beste plaats in huis geven: de gastenkamer!